Malvarlığına El Konulması
1. Elkoymanın Hukuki Niteliği
2. Malvarlığına El Konulmasının Şartları
- CMK 128’de sayılı (aşağıdaki başlık altında yer alan) suçlardan biri nedeniyle açılmış bir savcılık soruşturması veya ceza davası olmalıdır,
- Malın veya paranın CMK 128’deki suçlardan birinin işlenmesiyle elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunmalıdır,
- MASAK, SPK, BDDK veya KGK‘den bu hususta rapor alınmalıdır.
3. Elkoyma Kararı Verilebilecek Suçlar
Elkoyma kararı her suç bakımından verilememekte ve sadece CMK 128’de sayılı olan aşağıdaki suçlar bakımından verilebilmektedir. Elkoyma işleminin sebebi bir suçun işlenmesi yoluyla elde edilen kara parayı failden almak olduğundan kanunda belirlenmiş olan aşağıdaki suçlar teorik olarak işlenmesi sonucunda kazanç elde edilebilen suçlardır. Dolayısıyla malvarlığına el konulması ancak bu suçlar bakımından mümkündür.
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (TCK madde 76, 77, 78),
- Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (TCK madde 79, 80)
- Organ veya doku ticareti (TCK madde 91),
- Hırsızlık (TCK madde 141, 142),
- Yağma (TCK madde 148, 149),
- Güveni kötüye kullanma (TCK madde 155),
- Dolandırıcılık (TCK madde 157, 158),
- Hileli iflas (TCK madde 161),
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (TCK madde 188),
- Parada sahtecilik (TCK madde 197),
- Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (TCK madde 220/3),
- İhaleye fesat karıştırma (TCK madde 235),
- Edimin ifasına fesat karıştırma (TCK madde 236),
- Tefecilik (TCK madde 241),
- Zimmet (TCK madde 247),
- İrtikap (TCK madde 250)
- Rüşvet (TCK madde 252),
- Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (TCK madde 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308),
- Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (TCK madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316),
- Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (TCK madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) suçları.
- Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (TCK madde 12) suçları,
- Bankalar Kanununun 22. maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68. ve 74. maddelerinde tanımlanan suçlar,
4. Elkoyma Kararı Verilebilecek Malvarlıkları
Hangi malvarlıklarına el konulabileceği yine CMK madde 128’de ve ayrıca aşağıda belirtilmiştir. Kanunda bazı tür malvarlıkları tek tek sayılsa da aslında mevcut yasal düzenlemeye göre malvarlığına el konulması bakımından herhangi bir istisna olmaksızın her türlü mal varlığına el konulabilmektedir.
- Gayrimenkuller,
- Her tür ulaşım araçları,
- Banka veya diğer finans kurumlardaki hesaplar,
- Her türlü hak ve alacaklar,
- Çek, senet, bono, tahvil, hisse senedi türü kıymetli evraklar,
- Şirket hisseleri,
- Kiralık kasa içerikleri,
- Diğer her tür malvarlığı değerlerini.
Yalnız bu malvarlıkları hakkında elkoyma kararı verilebilmesi için öncelikli şart söz konusu malın veya paranın soruşturma veya kovuşturmaya konu suçun işlenmesinden dolayı elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunmalıdır. Daha açık bir ifadeyle malvarlığına el konulması için el konulacak paranın kara para olması veya el konulacak malvarlığının kara para işle edinilmiş bir mal olması gereklidir. Dolayısıyla bir kişinin malvarlıklarına el konulması için o kişinin CMK madde 128’deki suçlardan birini işlediğine dair kuvvetli şüphe oluşturacak delillerin varlığı yetmemektedir. Ayrıca el konulacak malvarlığının o suçun işlenmesiyle elde edildiğini gösteren delillerin de mevcut olması gerekmektedir. Hatta bu delillere ek olarak söz konusu malvarlığının o suçun işlenmesiyle elde ediliğinde dair ilgili finansal birimlerinden biri olan BDDK, MASAK veya SPK tarafından hazırlanan rapor da gerekmektedir.
5. Elkoymanın Uygulanması
Elkoyma işlemi taşınmazlarda tapuya şerh konularak, menkul mallarda ve nakit parada muhafaza altında alma yoluyla banka ve kripto hesaplarda ise bloke yoluyla gerçekleşmektedir. Şirketlere elkoyma işlemi ise hisselere tedbir konulması ve bu amaçla ilgili ticaret siciline yazı gönderilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Şirkete el konulması ve kayyım atanması konusu bir başka yazımızda detaylı olarak işlendiği için bu konunun ayrıntılarına tekrar bu yazıda değinmeyi gereki bulmuyoruz.
Malvarlığına el konulması bakımından ulaşım araçlarına yönelik elkoymalarda ise ilgili araca ait sicil bilgilerine de şerh işlenmektedir. Malın veya paranın üçüncü kişinin elinde olması elkoyma işlemine engel değildir. Ayrıca belirtelim el konulan malların veya şirketin idaresi ve yönetimi için hakim kayyım (kayyum) atayabilmektedir. Kayyım atanması durumunda ise malların yönetimin hukuki sorumluluğu kayyımda olacak ve olası bir kötü yönetim durumunda kayyımın hukuka aykırı eylemleri nedeniyle devlet aleyhine tazminat davası açılabilecektir.
6. Türkiye’de Elkoyma Kararlarındaki Hatalar
Anayasaların koruduğu en temel üç hak, yaşam hakkı, özgürlük hakkı ve mülkiyet haklarıdır. Ancak üç temel anayasal haktan özgürlük ve mülkiyet hakkının Türkiye’de bizatihi yargı eliyle ciddi şekilde ihlal edildiğini ceza avukatı olarak sıkça gözlemlemekteyiz. Haksız ve keyfi tutuklamalar özgürlük hakkını ihlal ederken CMK 128’e aykırı şekilde yapılan keyfi elkoyma işlemleri ise vatandaşların mülkiyet hakkını ihlal etmektedir. Uygulamada bazen CMK madde 128’de sayılı olmayan suçlar nedeniyle malvarlığına el konulması kararı verildiğine, bazen para veya malın atılı suçun işlenmesi sonucu elde edildiğine dair somut delil olmadan el koyma kararı verildiğine, bazen ilgili finansal kuruluşlardan rapor alınmadan mallara el konulması kararı verildiğine, bazen de hatalı elkoyma kararlarına yapılan haklı itirazların reddedildiğini gözlemlemekteyiz.
CMK 128(8) elkoyma sonrası muhafaza altına alınan eşyalarla ilgili suç işleyen kişilere yönelik bir düzenleme içermektedir ancak keyfi ve hukuka aykırı şekilde elkoyma kararı veren yargıçlara ilişkin özel bir yasal düzenleme yoktur. Savcıların ve yargıçların hukuki sorumluğuna yönelik şikayet ve tazminat davası gibi yasal yollar genel olarak Türkiye’de işlevsiz olduğu için hukuka aykırı şekilde malvarlığına el konulması nedeniyle bu tür yasal yollardan sonuç alınabildiğini söylemek maalesef pek mümkün değildir.
7. Elkoyma Kararını Verecek Mahkeme ve İtiraz
Savcılık soruşturması aşamasında elkoyma kararı sulh ceza mahkemelerince, dava aşamasında ise davaya bakan asliye ve ağır ceza mahkemesince verilebilecektir. Elkoyma kararın itiraz ise, kararı veren mahkemeye yapılacaktır. Eğer mahkeme yapılan itirazı haklı görürse elkoyma kararını kısmen veya tamamen kaldıracaktır. İtirazı haklı görmezse, itirazı incelemeye yetkili üst mahkemeye ve bir sonraki numaralı mahkemeye gönderecek ve malvarlığına el konulması kararına itiraz orada karara bağlanacaktır.
