Davanın Tarafı Tanık Olabilir mi?

Davanın tarafı olan bir kişinin aynı davada tanıklık yapıp yapamayacağı bazen akla gelen sorulardan birisidir. Hukuk Muhakemesi Kanunu (HMK) aşağıda inceleneceği üzere bu soruya net bir olumsuz yanıt vermektedir. Ancak Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ise yalnızca mağdurun tanık olarak dinelebileceğini hükme bağlayarak sanığın tanıklık yapamayacağını dolaylı yoldan hükme bağlamıştır. Konuyu hem CMK hem HMK düzenlendiği için tarafların tanık olma durumlarını hukuk davaları ile ceza davaları bakımından ayı ayrı incelemek gerekir.

Özel Hukuk Davaları

Türkiye’de hukuk davalarında tarafların aynı davada tanık olması mümkün değildir. Nitekim HMK madde 240/1 bu konuda şu hükmü içermektedir:

“Davada taraf olmayan kişiler tanık olarak gösterilebilir.”

Davanın tarafları yalnızca isticvap denen yöntemle dinlenebiliyor ancak isticvap tanıklık değildir. Nitekim isticvapta yemin edilmiyor ve hakim dışında diğer tarafların ve avukatların isticvap edilen kişiye doğrudan soru sorabileceğine dair HMK’da bir hüküm bulunmuyor. Dolayısıyla isticvap nitelik itibariyle tanık dinlemeden ziyade taraflardan bilgi almaya yönelik bir işlemdir.

Ceza Davaları

Ceza davalarında ise CMK 236 uyarınca yalnızca mağdur kişi tanık olarak ancak yeminsiz dinlenebilmektedir. İlgili kanun maddesi şu şekildedir:

“Mağdurun tanık olarak dinlenmesi halinde, yemin hariç, tanıklığa ilişkin hükümler uygulanır.”

CMK’yı hazırlayan profesörlerimiz bu maddeyi hazırlarken iki hata yapmıştır. Birincisi “yemin hariç” denilerek mağdurun yemin etmeden tanık olarak dinleneceği yazılmıştır. Oysa yeminsiz tanık dinlenmez, yeminsiz dinlenen kişiye de tanık denmez. Zira bir beyanı tanık beyanı yapan en önemli unsur yemindir. İkinci hata, CMK mağdurun tanık olmasına imkan verirken sanığa aynı hakkı tanımıyor ve bu yolla eşitsizlik ve adaletsizlik yapılıyor. Katılan tanık oluyorsa sanık neden tanık olamıyor? Adil yargılanma hakkını bizzat bu CMK maddesi ihlal ediyor.

Yurtdışında Tarafların Tanıklık Durumu

Bizden farklı olarak ABD, Kanada, İngiltere, Avustralya gibi Anglosakson hukuk sistemlerinde davanın tarafları hem özel hukuk hem ceza davalarında tanık olabiliyor. Dolayısıyla hukuk davalarında davacı ve davalı, ceza davalarında ise katılan ve sanık bizzat tanıklık yapabiliyor. Peki tarafların tanık olmasının önemi nedir? Birincisi taraf, tanık olduğunda tanık kürsüsüne çıkıp önce yemin ediyor ve yeminli beyanda bulunuyor. İkincisi tanık olan taraf tanık kürsüsüne çıkıp taraf avukatlarının doğrudan ve çapraz sorgusuna muhatap olup sorulara yanıt veriyor. Üçüncüsü davacı veya davalı bizzat tanık olarak çapraz sorguda çelişkili beyanda bulunur veya tutarsız beyanda bulunduğu başka delillerle ispatlanırsa kişinin tanıklığı düşürülebiliyor. Bir davacının veya davalının tanık olup ardından güvenilir olmadığı gerekçesiyle tanıklığının düşmesi davanın sonucu açısından da çok belirleyici olabiliyor.

Davanın Tarafları Tanık Olabilmelidir

Türkiye’de CMK ve HMK değiştirilerek tarafların yeminli şekilde tanıklık yapma imkanı getirilirse maddi gerçeğin aydınlatılması daha kolay olacaktır. Böylece hem davanın tarafları ayrıntılı şekilde dinlenebilecek hem de avukatlar da soracakları sorularla tarafların detaylı beyanda bulunmasını sağlayacaktır.