Şirkete El Konulması

Şirkete elkoyma ve kayyım atanması bir şirketin suç işlenmesinde araç olarak kullanıldığına dair somut delillerin varlığı halinde uygulanabilen ceza hukuku tedbirleridir. Şirkete elkoyma ve kayyum atama esasen malvarlığına el konulması işlemi olup birbirinden farklı hukuki süreçlerdir. Elkoyma şirketin hisselerine tedbir konulması manasına gelirken kayyım veya kayyum atama ise şirketin mahkemece atanacak profesyonel bir yönetici tarafından yönetilmesi demektir. CMK’da bu bu tedbirler kuşkusuz her suç türü için değil yalnızca şirketin suçta araç olarak kullanılabileceği suç türlerinde uygulanabilecektir. Nitekim bu suç tiperi CMK’da tek tek sayılmış ve bu suçlar dışında diğer suç türlerinde elkoyma ve kayyım atama mümkün olmayacaktır.

Şirkete Elkoyma Kararı Verilebilecek Suçlar

Şirkete el konulması kararı her tip suç için verilememektedir. Şirkete el koymanın amacı şirket faaliyeti çerçevesinde suç işlenmesi halinde suç aracı olarak kullanılan şirketin bu durumuna son vermek olduğuna göre yalnızca şirket vasıtasıyla işlenebilecek suçlar elkoyma kapsamındadır. Bu bakımdan şirket eliyle işlenemeyen yaralama, öldürme gibi suçlar nedeniyle el koyma kararı verilmesi hukuken mümkün değildir.

CMK kapsamında ve ceza hukuku anlamında bir şirkete el konulması kararı verilebilecek suç türleri kanunda tek tek sayılmıştır. Bunlar aşağıda gösterilmiştir:

1. Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti suçu (TCK madde 79, 80),
2. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu (TCK madde 188),
3. Parada sahtecilik (kalpazanlık) suçu (TCK madde 197),
4. Fuhuş suçu (TCK madde 227),
5. Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (TCK madde 228),
6. Zimmet suçu (TCK madde 247),
7. Kara para aklama suçu (TCK madde 282),
8. Silahlı örgüt (TCK madde 314) veya bu örgütlere silah sağlama (TCK madde 315),
9. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (TCK madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337),
10. Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları,
11. Bankalar Kanununun 22. maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,
12. Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar,
13. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68. ve 74.maddelerinde tanımlanan suçlar.

Şirkete El Konulması ve Kayyım Atama Şartları

Şirkete el konulması bakımından CMK’da temelde iki şart bulunmaktadır. Bunlar suçun bir şirket faaliyeti çerçevesinde işlendiğini gösteren kuvvetli şüphe sebepleri bulunması ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için şirkete el konulmasının gerekli olmasıdır.

Elkoyma Usulü

Şirkete el konulması kararı soruşturma aşamasında sulh ceza hakimi, kovuşturma aşamasında ise davaya bakan ceza mahkemesi tarafından verilebilmektedir. Aynı şekilde şirkete kayyım atama kararı sulh ceza mahkemesince veya davayı gören mahkemece verilir. Karar yalnızca şirkete elkoymaya ilişkin olabileceği hem el koyma hem kayyım atama şeklinde de olabilir.

Şirkete Kayyım Atanması

Şirkete kayyım atanması ise bazen şirkete el konulması süreciyle beraber işleyen ancak ayrı bir hukuki süreçtir. Mahkeme kayyım atama kararında, yönetim organının karar ve işlemlerinin geçerliliğinin kayyımın onayına bağlı kılındığını yazılır.  Mahkeme kararından ayrıca yönetim organının yetkileri, yetkilileri ve ortaklık payları veya menkul kıymetler idare yetkilerinin tümüyle kayyıma verildiği açıkça belirtilir. Kayyım tayinine ilişkin karar,  ilgili ticaret sicili gazetesinde ilan yoluyla duyurulur. Atanan kayyım hakkında hakimin takdir edeceği ücret, şirket bütçesinden karşılanır. İlgililer, atanan kayyımın işlemlerine karşı, ceza avukatı vasıtasıyla görevli mahkemeye Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde başvuru yapabilirler.

Yasal Neden Olmadan Atanan Kayyıma Ödenen Ücretler

Soruşturma veya kovuşturma konusu suçtan dolayı kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararının verilmesi halinde ne olacaktır? Bu durumda kayyım atama kararının hatalı olduğu ve kayyıma boş yere ücret ödendiği netleşmiş olacaktır. CMK bu konuda özel bir hüküm içermektedir. Buna göre bu durumda kayyım ücret olarak el konulan şirketin bütçesinden ödenen paranın tamamı, kanuni faiziyle birlikte Devlet Hazinesinden karşılanacaktır.

Kayyımın Kötü Yönetimi Nedeniyle Tazminat

Şirkete el konulması sonrası atanacak kayyımın şirketi iyi yönetmesi ve görevini ihmal etmeden ve kötüye kullanmadan şirkete yönetmesi gerekir. Aksi durumda tazminat hukuku anlamında hukuki sorumluluk gündeme gelebilecektir. CMK bir şirkete hatalı ve hukuka aykırı şekilde kayyım atanması nedeniyle bu kararın alınmasında kusuru bulunan kolluk personeli, savcı ve yargıcın eylem ve işlemleri nedeniyle tazminat davası açılabileceğini belirtmese de atanan kayyımın kötü yönetimi nedeniyle tazminat davası açılabileceğini açıkça ifade etmiştir. Dolayısıyla atanan kayyımların şirket yönetimi anlamındaki görevleriyle ilgili hatalı iş ve işlemlerinden dolayı Devlet (Hazine) aleyhine tazminat davası açılabilecektir. Tazminat davası sonunda devlet, tazminat ödemek durumunda kalırsa ödediği tazminattan dolayı görevinin gereklerine aykırı hareket ederek görevini kötüye kullanan kayyımlara 1 yıl içinde rücu edeceği kanunda açıkça ifade edilmiştir.